Kösem Sultan, Osmanlı’da kadınlar Saltanatı denilen dönemin en etkili saray kadınıdır. IV. Murad’ın annesi. Aynı dönemde etkinliği artan diğer bir Padişahiçe’de Turhan Sultan’dır. Turhan Sultan, Kösem Sultan’ın gelini olup, diğer oğlu Sultan İbrahim’in eşidir. Osmanlı Devleti, üzerinden Kösem Sultan etkisini atamadan bir de Turhan Sultan’ın dönemini yaşamıştır.

Osmanlıda Padişah anneleri yaşıyorsa “ Valide Sultan” ünvanı ile protokolde ikincidir. Kösem Sultan’ın oğulları IV. Murad ve İbrahim dönemlerinde Valide Sultanlığı elinde bulundurmuştur. Torunu 6 yaşındaki IV. Mehmed tahta çıktığında normalde Valide Sultanlık Turhan Sultan’a verilmesi gerekirken Padişah küçük olduğu için devlet işlerini onun adına yürütmesi gereken kurum olan “Saltanat Naibliği” tekrar ninesi Kösem Sultan’a verilmiştir. Kösem Sultan böylelikle Valide Sultanlığı’da elinde bulundurmuş oluyordu, bu durum tabiî ki gelinini çok memnun etmiyordu.

Gelin Turhan Sultan, kaynanası Kösem Sultan yüzünden bir türlü yükselemiyordu. Kösem Sultan'ın, IV. Mehmed’in yaşı büyüdükçe naibliği asıl sahibi Turhan Sultan’a kaptırma tehlikesine karşı, gelinini saf dışı bırakması gerekiyordu. Bunun tek yolu onun oğlunu yani torununu tahttan indirmesiydi. Ve torunu IV. Mehmed’i öldürtmeye karar verdi.

İki Sultan arasındaki güç mücadelesi artık ayyuka çıkmıştı. Kösem korkusu birçok Turhan Sultan yanlısını sindirmişti. Ocak Ağaları, muhaliflerin Turhan Sultan’ı kışkırttığını öğrenince, gelinini ve adamlarını öldürtmesi için Kösem Sultan’a baskı yapıyorlardı. Ama Kösem Sultan buna yanaşmadı. Onları öldürtmek muhalifleri arttırabilirdi. Ona göre bu işi halletmenin tek yolu, torunu Padişah IV. Mehmed’i öldürmekti.

Kösem Sultan iki kavanoz zehirli şerbet hazırlattı. Sadık adamlarından Üveys Ağa’ya bu şerbetleri Padişahın içecekleri arasına koyması talimatını verdi. Ancak yüksek rütbeli cariyelerden Meleki Kalfa, bu olaya şahit oldu ve bu cinayet girişimini Turhan Sultan’a haber verdi. Turhan Sultan 18 yüksek rütbeli Ağasını topladı. Bazıları Padişahın hocaları idi. Bu Ağalar, Padişahı korumak için Kösem Sultan’ı öldürmeye yemin ettiler.

3 Eylül 1651 gecesi 62 yaşındaki Kösem Sultan’ın dairesi basıldı. Ve bir kordonla boğuldu. Turhan Sultan, Saltanat Naibi olarak Padişahın vekili oldu. Ertesi gün tüm Kösem sultan yanlıları idam edildi.

Bir gelin kaynana mücadelesi daha tarihin sayfalarında sona ermişti. Valide Sultanlığı sonunda ele geçiren Turhan Sultan, danışmanlarını ilim-irfan sahibi ama politikacı olmayan kişilerden seçti. Bunlarla gizlice görüşüyor, çoğu zaman bu danışmanların kim olduğunu kimse bilmiyordu.

Turhan Sultan, tüm görevlere uygun adamlar bulmuş fakat Sadrazamlığa bir türlü iyi birini bulamamıştı. 5 yıl içinde, Damad Siyavuş Paşa, Gürcü Mehmed Paşa, Tarhuncu Ahmed Paşa, Derviş Mehmed Paşa, Damat İbşir Mustafa Paşa, Kara Murad Paşa, Damad Süleyman Paşa, Deli Hüseyin Paşa, Zurnazen Mustafa Paşa, Boynueğri Mehmed Paşa Sadrazamlığa getirildi.

En sonunda Mimar Kasım Ağa’nın önerisiyle ancak bazı şartlarla bu görevi kabul eden ve Osmanlıyı biraz toparlayan Köprülü Mehmed Paşa Sadrazam olarak, bu görevdeki boşluğu doldurmuş oldu.

Köprülü sayesinde, Turhan Sultan sevmediği devlet işlerinden elini eteğini çekti. Naibliği de 15 yaşına gelen oğlunu “reşid” ilan ederek bıraktı. Yine de gizli danışmanları sayesinde devleti kollamaya devam ediyordu. Edirne sarayında oturuyor, ilim adamaları ile sohbet ederek vakit geçiriyordu.

Tarihçiler, Turhan Sultan’ın en önemli hizmeti olarak kadınların Osmanlı yönetimindeki saltanatına son vermesini gösterirler. 1683 Temmuzunda 56 yaşında ölen Turhan Sultan, 34 yıl, 10 ay, 28 gün süre ile en uzun Valide Sultanlık yapmış Padişah annesidir.

Kaynak: Türk Tarihinden Portreler-Yılmaz Öztuna